-
1 дөнья төзелеше
миропоря́док, мироустро́йство -
2 суд төзелеше
судоустро́йство -
3 яфрак төзелеше
листострое́ние -
4 төзелеш
сущ.1) стро́йка, строи́тельство || строи́тельныйтөзелеш оешмасы — строи́тельная организа́ция
2) образова́ние, организа́ция чего-л. (как процесс)культура төзелеше — организа́ция культу́ры; культу́рное строи́тельство
3) в разн. знач. строй, строе́ние, структу́ра; устро́йство, констру́кцияэчке төзелеш — вну́треннее строе́ние (устро́йство)
самолётның төзелеше — констру́кция самолёта
шигырь төзелеше — строй (структу́ра) стиха́
татар теленең грамматик төзелеше — граммати́ческий строй тата́рского языка́
4) компози́цияәсәрнең төзелеше — компози́ция произведе́ния
5) уст. стройкапиталистик төзелеш — капиталисти́ческий строй
-
5 галәм
I сущ.1) ко́смос, вселе́нная; мир || косми́ческийгаләмгә очу — полёт в ко́смос
галәм төзелеше — строе́ние вселе́нной
галәм яратылышы — происхожде́ние ми́ра
галәм киңлеге — косми́ческое простра́нство
2)а) мир; челове́чество; соо́бществобөтен галәм тынып калды — зати́х весь мир
бөтен галәмне хәйран итү — удиви́ть весь мир (всё челове́чество)
бу эшкә галәм ни әйтер — что ска́жет на э́то мирово́е соо́бщество
б) уст. наро́д, лю́ди; круг люде́йдин галәме — свяще́нники, церко́вные лю́ди
шәкерт галәме — шаки́рды
сәүдә галәме — лю́ди, занима́ющиеся торго́влей
хайваннар галәме — живо́тный мир, фа́уна
үсемлекләр галәме — расти́тельный мир, фло́ра
әкиятләр галәме — мир ска́зок
4) перен. жизнькызлык галәме — де́вичья жизнь; быть де́вушкой
II нареч.; диал.; см. галәмәткызлык галәменнән чыгу — проща́ться с де́ви́чьей жи́знью; прекрати́ть де́ви́чью жизнь
галәм эш эшләнгән — сде́лано о́чень мно́го
галәм күп — сли́шком мно́го
-
6 грамматик
1. сущ.грамма́тик ( специалист по грамматике)2. прил.татар грамма́тиклары — тата́рские грамма́тики
граммати́ческийграмма́тик анализ — граммати́ческий ана́лиз
грамма́тик күнегүләр — граммати́ческие упражне́ния
телнең грамма́тик төзелеше — граммати́ческий строй языка́
грамма́тик категория — граммати́ческая катего́рия
-
7 дөнья
сущ.1) мир, вселе́нная, мирозда́ние книжн.; поднебе́сная уст.; народно-поэт. || мирово́йдөньяның берлеге — еди́нство ми́ра
дөньяның барлыкка килүе (килеп чыгуы, яралуы) — происхожде́ние вселе́нной
объектив (материаль) дөнья — объекти́вный (материа́льный) мир
2)а) мир, свет, земно́й шар, плане́та || мирово́йдөнья кисәкләре — ча́сти све́та
бөтен дөньяны әйләнү — объе́хать весь мир
дөньяда беренче космик очыш — пе́рвый в ми́ре косми́ческий полёт
дөнья әйләнә сәяхәт — путеше́ствие вокру́г све́та (Земли́)
дөнья чемпионы — чемпио́н ми́ра
дөнья сугышы — мирова́я война́
дөнья базарына чыгу — вы́йти на мирово́й ры́нок
б) (весь) мир, (весь) свет, все лю́ди, всё челове́чествомоны бөтен дөнья белә — э́то зна́ет весь мир (весь свет); э́то зна́ют все (все лю́ди)
бөтен дөньяга танылу — просла́виться на весь мир; станови́ться всеми́рно изве́стным
дөнья безгә карый — челове́чество (весь мир) смо́трит на нас
дөнья мәсхәрәсенә калдыру — опозо́рить пе́ред все́ми (всем ми́ром)
3) мир, среда́, укла́д жи́зни (обще́ственный) стройантик дөнья — анти́чный мир
иске дөнья — ста́рый мир
капиталистик дөнья — капиталисти́ческий строй
дөньяны үзгәртеп кору — преобразова́ть мир
4) мир, (окружа́ющая) среда́, сфе́рахайваннар дөньясы — живо́тный мир; фа́уна
үсемлекләр дөньясы — расти́тельный мир; фло́ра
су асты дөньясы — подво́дный мир
җир асты дөньясы — подзе́мный мир
5)а) жизнь, житьё || жите́йский, мирско́йдөньяга үз күзләрең белән карау — смотре́ть на жизнь (мир) свои́ми глаза́ми
дөнья үзе өйрәтә — жизнь сама́ у́чит
дөньяны аңламау — не понима́ть жизнь
дөньядан бизү (тую) — потеря́ть интере́с к жи́зни
дөнья эшләре — жите́йские дела́
дөнья мәшәкатьләре — жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөнья ыгы-зыгысы — мирска́я суета́
••дөнья дөнья инде — погов. жизнь есть жизнь
дөнья - үлемле, көн - ахшамлы — посл. ≈ всему́ есть коне́ц (преде́л)
б) рел. жизнь, мир (земно́й, загро́бный)бу дөнья — э́тот мир; земна́я жизнь
теге дөнья — тот мир, загро́бный мир (жизнь)
фани дөнья — бре́нный (тле́нный) мир
дөнья куласа, әйләнә дә бер баса — всё мо́жет измени́ться; всё течёт, всё меня́ется
6) в разн. знач. мир, о́бласть, сфе́ра (кого-л., чего-л.)музыка дөньясы — мир му́зыки
әдәбият дөньясы — мир литерату́ры
коллар һәм ачлар дөньясы — мир голо́дных и рабо́в
матурлык дөньясы — мир красоты́
фән дөньясы — нау́чный мир
кешенең эчке дөньясы — вну́тренний мир челове́ка
уйлар һәм хисләр дөньясы — мир чувств и мы́слей
7) разг.; в знач. нареч. о́чень мно́го, у́ймамәйданда дөнья халык — на пло́щади о́чень мно́го (у́йма) наро́ду
дөнья вакыт үтте — прошла́ у́йма вре́мени
эш дөнья — у́йма дел
дөнья акча тоту — израсхо́довать о́чень мно́го (у́йму) де́нег
•- дөнья күләмендәге
- дөньяны сиземләү
- дөньяны тою
- дөнья төзелеше
- дөнья хәбәрләре
- дөнья хәлләре
- дөньяга караш
- дөньяга мөнәсәбәт
- дөньяны аңлау••дөнья аныкы (дөнья безнеке; дөнья минеке) — быть (чу́вствовать себя́) на седьмо́м не́бе; быть (чу́вствовать себя́) на верху́ блаже́нства; попа́сть на седьмо́е не́бо
дөнья ачылу — ( кому) откры́тие ми́ра (жи́зни)
дөнья әйтү — говори́ть у́мные (де́льные) слова́ (сове́ты)
дөнья бабай — жизнь-нужда́
дөнья байлыгы — ро́скошь
дөнья бәясе — на вес зо́лота
дөнья бәясе торырлык — о́чень дорого́й
дөнья белән исәпләшмәү — не счита́ться с но́рмами жи́зни
дөнья белән саубуллашу — прости́ться с жи́знью ( умереть)
дөнья бетү — см. ахыр заман
дөнья болгату (дөнья бутап йөрү) — баламу́тить
дөнья газабы күрү (дөнья газабы тату; дөнья газабы чигү; дөнья мәшәкате күрү; дөнья мәшәкате тату; дөнья мәшәкате чигү) — мы́кать век (жизнь)
дөнья гизү — стра́нствовать, путеше́ствовать, скита́ться по све́ту
дөнья гүзәле — пи́саная краса́вица; короле́ва красоты́
дөнья җәһәннәме — ад кроме́шный
дөнья җимерелмәс — ничего́ (стра́шного) не случи́тся
дөнья җимерелү — ≈ свет поме́рк в глаза́х
дөнья йөзе — бе́лый (бо́жий) свет
дөнья каруны — прост. мирое́д, жа́дина
дөнья киң — свет кли́ном не сошёлся
дөнья корткычлары — парази́ты о́бщества
дөнья көтә белми торган — непракти́чный, нео́пытный
дөнья көтү (дөнья сөрү) — жить, существова́ть; вести́ жизнь (хозя́йство)
дөнья кубару (дөнья куптару; дөнья күтәрү; дөнья туздыру) — подня́ть переполо́х (сканда́л); переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубарып (дөнья куптарып; дөнья күтәреп; дөнья туздырып; дөнья җимереп) — во всю ива́новскую (о́чень гро́мко, о́чень бу́рно и т. п.)
дөнья кубарып йөрү (дөнья куптарып йөрү) — переполоши́ть, взбудора́жить
дөнья кубу — переполоши́ться, всполоши́ться
дөнья куу — стреми́ться нажива́ть добро́; быть ненасы́тным (жа́дным)
дөнья кую — сконча́ться, преста́виться
дөнья күзләре йомылу — ≈ усну́ть ве́чным (после́дним) сном
дөнья күрмәгән — не позна́вший жи́зни, нео́пытный; ма́ло ка́ши ел прост.
дөнья күчсә дә — хоть (е́сли да́же) свет перевернётся
дөнья оҗмахы — земно́й рай; ра́йская жизнь
дөнья рәхәте — ≈ не жизнь, а мали́на
дөнья сираты — уст. прохожде́ние призывно́й коми́ссии
дөнья терәге (дөнья тоткасы) — опо́ра жи́зни; подде́ржка (в чём-л.)
дөнья тигезләнү (дөнья түгәрәкләнү; дөнья төгәлләнү) — вздохну́ть свобо́дно (облегчённо)
дөнья төзәлү (дөнья рәтләнү; дөнья җайлану) — ула́диться, нала́диться, устро́иться ( о жизни)
дөнья тулган — о́чень мно́го; хоть пруд пруди́
дөнья фани — жизнь быстроте́чна; мир не ве́чен
дөнья яралганнан бирле — с те́х по́р как существу́ет мир; с сотворе́ния ми́ра
дөнья яңгыратып — во всё го́рло (крича́ть); во всё ива́новскую
дөньяга баш булу (дөньяга баш хаким булу) — хозя́йничать, госпо́дствовать
дөньяга җигелү — окуну́ться (погрузи́ться, уходи́ть) с голово́й в жите́йские (мирски́е) забо́ты
дөньяга катышу — обща́ться с ми́ром
дөньяга килү — появи́ться на свет; роди́ться ( о ребёнке)
дөньяга китерү — произвести́ на свет, роди́ть (ребёнка)
дөньяга күренерлеген калдырмау (дөньяга чыгарлыгын калдырмау; йөзенә күренерлеген калдырмау; йөзенә чыгарлыгын калдырмау) — вы́ставить на позо́р; покры́ть позо́ром книжн.
дөньяга сыймый йөрү (дөньяга сыймастай булып йөрү) — ходи́ть го́голем (ко́зырем) прост.
дөньяга таралу (дөньяга таралу; дөньяга фаш булу; дөньяга җәелү) — вы́ступить (всплыть, вы́плыть, вы́йти) на свет бо́жий
дөньяга фаш итү — см. дөньяга чыгару 2)
дөньяда бер — еди́нственный в ми́ре, уника́льный
дөньяда булмаган — необыкнове́нный, из ря́да вон выходя́щий
дөньяда юк — нет в живы́х, у́мер
дөньяда яшәү яки үлем мәсьәләсе — вопро́с жи́зни и́ли сме́рти
дөньядан бизү (дөньядан тую) — разочарова́ться в жи́зни; потеря́ть интере́с к жи́зни
дөньядан ваз кичү — отреши́ться/отре́чься от жи́зни
дөньядан китү (дөньядан кичү; дөньядан күчү; дөньядан кайту; дөньядан үтү) — уйти́ из жи́зни
дөньядан сәфәр итү — эвф. отправля́ться в мир ино́й; умере́ть
дөньядан югалу — забы́ться
дөньяны дер селкетеп — о́чень си́льно; во всю си́лу (мощь)
дөньяны онытып — забы́в обо всём
дөньяны сасыту — наболта́ть с три ко́роба (сплетни о ком-л, о чём-л.)
дөньяны тату — позна́ть жизнь
дөньяны тибеп (дөньясына тибеп) — прост. на широ́кую но́гу; разгу́льно
дөньяны ут алса да — ≈ случи́сь хоть пото́п; несмотря́ ни на что́
дөньяныкы дөньяда бетсен — свести́ счёты; не оста́вить на загро́бный суд
дөньяның асты-өскә килү — перевёртываться/переверну́ться вверх (кве́рху) дном
дөньяның астын-өскә әйләндерү — переверну́ть весь мир
дөньяның ачысын-төчесен тату — испи́ть (го́рькую ча́шу) до дна; испи́ть го́речь жи́зни
дөньяның дүрт ягына — на все четы́ре сто́роны
дөньяның дүрт ягыннан — со всех концо́в све́та
дөньяның очында (дөньяның кырыенда) — на краю́ све́та (о́чень далеко́)
дөньясы асты-өскә килсен — хоть кол на голове́ те́ши; случи́сь хоть пото́п; да́же е́сли весь свет перевернётся
дөньясын күрәсе килмәү — всё опосты́лело
дөньясын оныту — забы́ть обо всём на све́те
дөньясын таныту — показа́ть, где ра́ки зиму́ют прост.
дөньясын теттереп (дөньясын типтереп; дөньясын җимерттереп) — припева́ючи, разгу́льно; на всю (по́лную) кату́шку прост. (жить, весели́ться, пра́здновать и т. п.)
- дөнья бетерепдөньясына исе китмәү — быть беспе́чным; хоть трава́ не расти́
- дөнья бозу
- дөнья бутау
- дөнья кадәр
- дөнья хәтле
- дөнья чаклы
- дөнья күрү
- дөнья малы
- дөнья тулы
- дөнья хәле
- дөнья шаулату
- дөньяга чыгару
- дөньяга чыгу
- дөньядан хәбәрсез
- дөньядан хәбәре юк
- дөньяны күргән
- дөньяны күп күргән
- дөньяны оныту
- дөньяның астын-өскә китерү -
8 җепселле
прил.волокни́стыйҗепселле үсемлекләр — волокни́стые расте́ния
- җепселле кырлыктукыманың җепселле төзелеше — волокни́стое строе́ние тка́ни
-
9 җөмлә
сущ.1) лингв. предложе́ние (повествовательное, восклицательное, вопросительное, сложное и т. п.)җөмлә кисәкләре — чле́ны предложе́ния
гади җөмлә — просто́е предложе́ние
тезмә кушма җөмлә — сложносочинённое предложе́ние
җөмлә тикшерү — разбо́р предложе́ния
җөмлә төзелеше — структу́ра предложе́ния
җөмлә төзү — соста́вить предложе́ние
2) книжн. совоку́пность, всё, ито́г, су́ммаҗөмләсе утыз кеше — всего́ три́дцать челове́к
3) в исх. п. җөмләсеннән из кру́га, гру́ппы, числа́ ( кого-чего)югары даирәдәге кешеләр җөмләсеннән булу — быть из гру́ппы люде́й вы́сшего кру́га
ул качаклар җөмләсеннән — он из числа́ бе́женцев
•- җөмләсендә йөрү -
10 индивидуаль
1. прил.1) индивидуа́льный; ли́чныйшәхеснең индивидуаль үзенчәлекләре — индивидуа́льные осо́бенности ли́чности
2) индивидуа́льный, ча́стныйиндивидуаль торак төзелеше — индивидуа́льное жили́щное строи́тельство
индивидуаль хуҗалык — индивидуа́льное хозя́йство
индивидуаль милек — ча́стная со́бственность
3) индивидуа́льный, едини́чныйиндивидуаль күренеш — индивидуа́льное (едини́чное) явле́ние
индивидуаль очрак — индивидуа́льный (едини́чный) слу́чай
2. нареч.индивидуаль мөнәсәбәт — индивидуа́льное отноше́ние
индивидуа́льноиндивидуаль шөгыльләнү — занима́ться индивидуа́льно
-
11 концентрик
прил.1) мат. концентри́ческий; концентри́чныйконце́нтрик әйләнмәләр — концентри́ческие круги́ (окру́жности)
2) спец. концентри́ческий ( основанный на концентризме)укыту программаларының конце́нтрик төзелеше — концентри́ческое построе́ние уче́бных програ́мм
-
12 культура
сущ.; в разн. знач.культу́ра || культу́рныйсм. тж. мәдәниятмилли культу́ра — национа́льная культу́ра
хезмәт культу́расы — культу́ра труда́
культу́рага кертү — вводи́ть в культу́ру (растение, животное)
авыл хуҗалыгы культу́ралары — сельскохозя́йственные культу́ры
культу́ра төзелеше — культу́рное строи́тельство
культу́ра үсемлеге — с.-х. культу́рное расте́ние
культу́ра паркы — парк культу́ры
культу́ра сарае — Дворе́ц культу́ры
-
13 күзәнәкчел
-
14 материя
сущ.1) филос. мате́рия ( объективная действительность)мәңге хәрәкәттәге мате́рия — ве́чно дви́жущаяся мате́рия
2) физ. мате́рия, вещество́мате́рия төзелеше — строе́ние мате́рии
3) разг. мате́рия (шёлковая, шерстяная) || мате́рчатыйкостюмлык мате́рия — мате́рия на костю́м
мате́рия белән тышланган китап — кни́га в мате́рчатом переплёте
• -
15 мәдәният
сущ.культу́ра; цивилиза́цияхуҗалык һәм мәдәният төзелеше мәсьәләләре — вопро́сы хозя́йственного и культу́рного строи́тельства
гыйлем вә мәдәният — нау́ка и культу́ра (цивилиза́ция)
милли мәдәният — национа́льная культу́ра
-
16 мелодик
прил.1) мелоди́ческийҗырның мело́дик төзелеше — мелоди́ческое строе́ние пе́сни
2) лингв. мелоди́ческиймело́дик басым — мелоди́ческое ударе́ние
-
17 метрик
I прил.метри́ческийме́трик берәмлек — метри́ческая едини́ца
II прил.ме́трик система — метри́ческая систе́ма
метри́ческийме́трик шигырь төзелеше — метри́ческое стихосложе́ние
-
18 назыйм
сущ.; уст.1) стихотво́рная речь, стихи́, поэ́зияназыйм төзелеше — строй стихотворе́ния
2) стихи́, кото́рые пою́тся (преимущ. тексты духовного, религиозного содержания)3) перен. ви́рши; стихи́• -
19 романча
прил.рома́нныйсюжетның рома́нча төзелеше — рома́нное построе́ние сюже́та
-
20 силлабик
прил.; лит.силлаби́ческий, слогово́йсиллабик үлчәм — силлаби́ческий разме́р
силлабик шигырь төзелеше — силлаби́ческое стихосложе́ние
- 1
- 2
См. также в других словарях:
төзелеш — и. 1. Йортлар, төрле корылмалар салу, кору эше 2. күч. Берәр нәрсә барлыкка китерү, булдыру, оештыру эше культура төзелеше 3. Салына, корыла торган бина, корылма һәм шул бина, корылма салына торган урын 4. Берәр әйбер өлешләренең, кисәкләренең… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
механизм — 1. Машинаның, аппаратның яки приборның аларны хәрәкәткә китерә торган эчке төзелеше сәгать м. ы. . Берәр төрле эш өчен махсус машина, җайланма җир казу м. ы 2. күч. Нәр. б. эчке төзелеше, эш системасы дәүләт м. ы 3. күч. Физик, химик, физиологик… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тәртип — и. 1. Әйберләр, җансыз нәрсәләр куелышында, торышында эзлеклелек, җыйнаклык, уңайлык халәте. (Эш, тормыш һ. б.) тиешле рәв. көйләнгәнлек, оешканлык 2. күч. Иҗтимагый төзелешнең, идарә итүнең билгеле бер системасы, дәүләт төзелеше 3. Эш барышында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
форма — 1. Тышкы күренеш, кыяфәт, рәвеш 2. Нәр. б. билгеле бер эчтәлек белән тыгыз бәйләнгән төзелеше, рәвеше, структурасы оештыру формасы. Нәр. б. аерым төре яки стадиясе гриппның җиңел формасы 3. филос. Яшәеш ысулы, эчтәлекнең эчке төзелеше,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аморф — с. 1. Төзелеше кристаллик булмаган 2. лингв. Морфологик категорияләре булмаган кытай теле – аморф тел … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
анатомия — Организмнарның тышкы һәм эчке төзелешләре турындагы фән. Берәр органның төзелеше. АНАТОМИЯ ТЕАТРЫ – Мәетләрне суд экспертизасы һәм фәнни максатлар белән яру өчен махсус бина … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
антик — с. 1. Борынгы грек һәм Рим тарихына, культурасына бәйле 2. Классик дөрес төзелешле, матурлыгы белән антик дөнья сыннарын хәтерләтүче (йөз, тән төзелеше һ. б. тур.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
артиллерия — 1. Төрле конструкцияле һәм төрле калибрлы утлы ату кораллары. 2. Шундый кораллар белән эш итүче гаскәр төре 3. Утлы ату коралларының төзелеше һәм алардан файдалану тур. фән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ботаника — Үсемлекләр, аларның төзелеше, үзенчәлекләре һәм функцияләре, таралышлары, төркемнәре, килеп чыгышлары тур. фән … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гади — с. 1. Башкалардан өстенлеге булмаган. Һәрвакыт очрый, игътибарны тартмый торган. Нормаль, гадәттәге 2. Төзелеше, составы буенча катлаулы булмаган, элементар. Примитив эшләнгән. Бер составлы, элементар; киресе: кушма 3. Эшләнеше, сыйфаты ягыннан… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
гекзаметр — 1. Дактиль һәм хорейның аралашып килүе тәртибендәге алты буынлы шигырь төзелеше 2. Антик шигырь төзелешендәге алты буынлы дактиль … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
